آیه 7 سوره دخان

رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ «7»

جلد 12 - صفحه 12

رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ‌: آن بخشايش از جانب پروردگار آسمانها و زمينها، وَ ما بَيْنَهُما: و آنچه ميان آسمانها و زمينهاست، إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ‌: اگر هستيد يقين كنندگان و تحقيق نمايندگان علوم، پس عالم خواهيد شد به ربوبيت سبحانى، يا اگر طالب يقين هستيد پس بدانيد ربوبيت و خالقيت او را، يا اگر موقنيد در اقرار خود هر گاه سؤال شويد از خالق آسمان و زمين، پس آن هنگام علم خواهيد داشت به حقيت قول مذكور كه آن ربوبيت خداى يگانه است.

وَ الْكِتابِ الْمُبِينِ «2» إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ إِنَّا كُنَّا مُنْذِرِينَ «3» فِيها يُفْرَقُ كُلُّ أَمْرٍ حَكِيمٍ «4» أَمْراً مِنْ عِنْدِنا إِنَّا كُنَّا مُرْسِلِينَ «5» رَحْمَةً مِنْ رَبِّكَ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ «6»

رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَيْنَهُما إِنْ كُنْتُمْ مُوقِنِينَ «7» لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ يُحْيِي وَ يُمِيتُ رَبُّكُمْ وَ رَبُّ آبائِكُمُ الْأَوَّلِينَ «8» بَلْ هُمْ فِي شَكٍّ يَلْعَبُونَ «9» فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ «10» يَغْشَى النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلِيمٌ «11»

ترجمه‌

سوگند بكتاب واضح روشن‌

همانا ما فرستاديم آنرا در شب با بركت و خيرى همانا ما بوديم بيم دهندگان‌

در آن تقدير شود هر كار درستى‌

بفرمانى از نزد ما همانا ما بوديم فرستندگان‌

براى بخشش از پروردگار تو همانا او است آن شنواى دانا

پروردگار آسمانها و زمين و آنچه ميان آن دو است اگر هستيد يقين كنندگان نيست‌

معبودى جز او زنده ميكند و ميميراند پروردگار شما و پروردگار پدران شما كه پيشينيانند

ولى آنها در شك ببازى مشغول ميباشند

پس انتظار كش روزى را كه مى‌آورد آسمان دود آشكارى را

كه فرا ميگيرد مردمان را اينست عذاب دردناك.

تفسير

خداوند متعال بعد از افتتاح سوره بلفظ حم كه بيان آن در سور سابقه شد قسم ياد فرموده بقرآن كه نوشته آشكار خدا و بيان كننده معارف حقّه حقيقيّه است كه ما نازل نموديم آنرا در شب با خير و بركتى كه آن شب قدر است يكجا در بيت المعمور كه مسجد ملائكه است در آسمان و بتدريج در ظرف مدّت بيست سال بر پيغمبر خود محمّد بن عبد اللّه صلّى اللّه عليه و اله و سلّم چون بناى ما بر اين بوده كه ميترسانديم بندگان خود را از اموريكه بايد از آن اجتناب نمايند از فعل‌

جلد 4 صفحه 621

حرام و ترك واجب و در آن شب خداوند تقدير ميفرمايد هر امرى را از خير و شرّ و خوب و بد و هر چه واقع شود در مدّت يك سال و از براى او است تغيير و تبديل و تقديم و تأخير در اجلها و روزيها و بلاها و مرضها و عوارض ديگر و زياد ميكند و كم مينمايد بر حسب مشيّت و اراده خود هر چه را بخواهد و بتوسط ولىّ زمان در خارج تحقّق مى‌يابد چنانچه از روايت مجمع از صادقين عليهما السّلام و روايت قمّى ره از آن دو و از امام كاظم عليه السّلام استفاده ميشود و در روايت كافى از امام باقر عليه السّلام امر حكيم كه در شب قدر نازل ميشود بيك حكم محكم كه اختلاف در آن بهيچ وجه روى ندهد تفسير شده و خدا ميفرمايد مقدّر ميشود هر امر محكمى در حاليكه امرى است از نزد ما چون بناى ما بر ارسال رسل و انزال كتب بوده و هست براى بخشش و بخشايش از جانب پروردگار بر بندگان و خداوند او است كه تمام ادعيه و اقوال مردم را ميشنود و بتمام حوائج و اعمال آنها دانا و خبير است او خالق و مربّى و نگهدار آسمانها و زمين و تمام موجودات ما بين آنها است و اگر مردم اهل تحصيل معرفت و يقين باشند باين تصديق نائل خواهند شد و كلمه رب در ربّ السّموات يا بدل است از رب در ربّك يا خبر است از مبتداء محذوف كه هو باشد و لذا برفع نيز قرائت شده و آن احسن است و معبود بحق منحصر در خدا است كه هميشه مى‌بينيد در كار است زنده ميكند و ميميراند چنانچه پيشينيان و پدران شما را بوجود آورد و ميراند و شما را پديد آورد و ميميراند ولى افسوس كه مردم نادان در شك و ترديد بسر ميبرند و در مقام تحصيل علم و معرفت نيستند و سرگرم بدنياى دو روزه و لهو و لعب كودكانه آن شده‌اند و از آخرت و عاقبت امرشان بى‌خبرند پس منتظر باش و بگو منتظر باشند روزى را كه در آسمان دودى آشكار گردد كه بين مشرق و مغرب را پر كند و چهل شبانه روز بماند و از آن دود مؤمن حالتى مانند زكام پيدا كند و كافر مانند مست گردد و دود از راه بينى و گوش و نشيمنش بيرون آيد و اين اوّلين علامت از علائم قيامت است كه در حديث نبوى ذكر شده و قريب به اين معنى را از امير المؤمنين عليه السّلام در جوامع نقل نموده و قمّى ره نقل فرموده اين وقتى است كه بيرون آيند از قبرها در رجعت فرو گيرد آنها را تاريكى پس گويند اين عذابى است دردناك و فرق در لغت حكم كردن و جدا

جلد 4 صفحه 622

نمودن است و اينجا تقدير و تفصيل اراده شده.

رَب‌ِّ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ وَ ما بَينَهُما إِن‌ كُنتُم‌ مُوقِنِين‌َ «7»

‌آن‌ پروردگار تو پروردگار آسمانها و زمين‌ ‌است‌ و آنچه‌ ‌بين‌ ‌آن‌ دو ‌است‌ ‌اگر‌ بوديد ‌شما‌ ‌که‌ يقين‌ داشتيد.

رَب‌ِّ السَّماوات‌ِ وَ الأَرض‌ِ وَ ما بَينَهُما رب‌ّ بمعني‌ مربّي‌ ‌است‌ تربيت‌ كننده‌ خداوند تبارك‌ و ‌تعالي‌ تمام‌ ماهيّات‌ امكانيّه‌ ‌را‌ اوّلا ‌از‌ كتم‌ عدم‌ بعرصه وجود آورده‌، و لباس‌ هستي‌ بقامت‌ ‌آنها‌ پوشيد و گفتند: الماهيّة ‌من‌ حيث‌ هي‌ ليست‌ الّا هي‌ فتارة يحكم‌ بأنّها معدومة و اخري‌ بأنها موجودة، و مراد ‌از‌ ماهيّت‌ حدّ وجود ‌است‌ ‌که‌ ‌اگر‌ موجود شد وجودش‌ محدود ‌است‌ و ‌اينکه‌ سرتاسر ممكنات‌ ‌را‌ شامل‌ ميشود، فقط وجود ‌غير‌ محدود وجود حق‌ّ ‌است‌ و لذا ماهيّت‌ ندارد و صرف‌ وجود و محض‌ وجود و بحت‌ وجود ‌است‌ ‌غير‌ متناهي‌ ‌است‌ نه‌ اوّل‌ دارد و نه‌ آخر هميشه‌ بوده‌ و هميشه‌ هست‌، و ثانيا نگهبان‌ و حافظ و مبقي‌ ‌آنها‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌پس‌ ‌از‌ ايجاد ‌آن‌ بآن‌ اضافه وجود ميكند ‌که‌ ‌اگر‌ آني‌ اضافه‌ نفرمود نيست‌ صرف‌ ميشود: ‌اگر‌ نازي‌ كند ‌از‌ ‌هم‌ فرو ريزند قالب‌ها. و ثالثا ‌از‌ مقام‌ قابليّت‌ و استعداد بمقام‌ فعليّت‌ و رشد و كمال‌ ميرساند لذا مربّي‌ جميع‌ عوالم‌ امكانيه‌ ‌است‌، و سماوات‌ عوالم‌ علويّه‌ ‌از‌ مجرّدات‌ و ملائكه‌ و كرات‌ جويّه‌ و آنچه‌ ‌در‌ عالم‌ بالا خلق‌ فرموده‌، و أرض‌ عالم‌ سفلي‌ ‌است‌ و ‌ما بينهما ‌از‌ عالم‌ هوا و باران‌ و رياح‌ و ابرها و ‌غير‌ اينها ‌از‌ جن‌ّ و انس‌ و حيوانات‌ و نباتات‌ و جمادات‌ و معادن‌ و مياه‌ ‌الي‌ ‌ما شاء اللّه‌.

إِن‌ كُنتُم‌ مُوقِنِين‌َ ‌يعني‌ بايد يقين‌ داشته‌ باشيد بربوبيّت‌ ‌او‌، و يقين‌ بالاترين‌ مقامات‌ انساني‌ ‌است‌ و ‌از‌ ‌براي‌ يقين‌ سه‌ مرتبه‌ ‌است‌: علم‌ اليقين‌، عين‌ اليقين‌، حق‌ اليقين‌. ‌براي‌ تقريب‌ بذهن‌ مثالي‌ ميزنند مثل‌ آتش‌ ‌که‌ يك‌ قسمتي‌ ‌را‌ آتش‌ گرفته‌ آنهايي‌ ‌که‌ آتش‌ ‌را‌ مشاهده‌ نميكنند لكن‌ دود ‌او‌ ‌را‌ و بوي‌ سوختن‌ ‌او‌ ‌را‌ و حرارت‌ ‌او‌ ‌را‌ درك‌ كنند ‌اينکه‌ مقام‌ علم‌ اليقين‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌از‌ آثار پي‌ بمؤثر ميبرند ‌از‌ آثار قدرت‌ الهي‌ ‌در‌ عالم‌ وجود پي‌ بوجود قادر متعالي‌ ميبرند ‌که‌:

برگ‌ درختان‌ سبز ‌در‌ نظر هوشيار ‌هر‌ ورقش‌ دفتري‌ ‌است‌ معرفت‌ كردگار

جلد 16 - صفحه 75

و آنهايي‌ ‌که‌ مشاهده‌ ميكنند آتش‌ ‌را‌ مقام‌ عين‌ اليقين‌ ‌است‌ ‌که‌ بچشم‌ دل‌ ‌خدا‌ ‌را‌ مي‌بينند ‌که‌ فرمود:

«عميت‌ عين‌ ‌لا‌ تراك‌»

و فرمود:

«‌ما رأيت‌ شيئا الّا و رأيت‌ اللّه‌ قبله‌ و بعده‌ و معه‌»

و فرمود:

«‌ما أعبد ربّا ‌لم‌ أره‌»

و آنهايي‌ ‌که‌ ميانه آتش‌ ميسوزند مقام‌ حق‌ اليقين‌ ‌است‌ ‌که‌ فرمود:

«و نحن‌ أقرب‌ اليه‌ ‌من‌ حبل‌ الوريد»

ق‌، آيه 15. و ميفرمايد: ما يَكُون‌ُ مِن‌ نَجوي‌ ثَلاثَةٍ إِلّا هُوَ رابِعُهُم‌ وَ لا خَمسَةٍ إِلّا هُوَ سادِسُهُم‌ وَ لا أَدني‌ مِن‌ ذلِك‌َ وَ لا أَكثَرَ إِلّا هُوَ مَعَهُم‌ أَين‌َ ما كانُوا مجادله‌، آيه 8.

مقام‌ احاطه‌ بجميع‌ موجودات‌.

يار نزديك‌تر ‌از‌ ‌من‌ بمن‌ ‌است‌ ‌اينکه‌ عجب‌تر ‌که‌ ‌من‌ ‌از‌ وي‌ دورم‌ و علامت‌ يقين‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ هيچ‌ حالي‌ غفلت‌ و فراموشي‌ نباشد.

]

(آیه 7)- سپس در بیان سومین توصیف می‌فرماید: «خداوندی که پروردگار آسمانها و زمین و آنچه در میان آن دو قرار گرفته است می‌باشد، اگر شما

ج4، ص392

یقین دارید» (رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما إِنْ کُنْتُمْ مُوقِنِینَ).

از آنجا که بسیاری از مشرکان به خدایان و ارباب متعددی قائل بودند، و برای هر نوع از انواع موجودات ربی می‌پنداشتند. در این آیه با جمله «رَبِّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَیْنَهُما» خط بطلان بر همه می‌کشد و اثبات می‌کند که پروردگار همه موجودات عالم یکی است.